Het actualiseren van de examenprogramma’s: hoe gaat dat precies in zijn werk? Voor welke uitdagingen staan de vakvernieuwingscommissies die hieraan werken? In deze blogserie lees je alles over dit bijzondere proces. Deze keer: Robin van Rossum (geschiedenisdocent), lid van de vakvernieuwingscommissie geschiedenis.

Er was eens een tijd, voor het invoeren van het centraal examen geschiedenis eind jaren ‘70, dat een leraar geheel naar eigen inzicht examineerde. Mondeling of schriftelijk, zonder daarbij al te veel rekening te hoeven houden met hinderlijke voorschriften. Slechts de professionaliteit van de leraar was een voorwaarde. Als een leraar een hyperfocus had op laatmiddeleeuwse feodaliteit, dan was het niet direct bezwaarlijk als een collega de leerlingen toetste over opkomend nationalisme in delen van het Ottomaanse Rijk. Tja, dat leverde scheve gezichten op, want wat was dan de waarde van het eindcijfer geschiedenis?

Tegenwoordig maken we in ons Programma van Toetsing en Afsluiting (PTA) bindende afspraken; het toetsingskader is voor alle leerlingen in een leerweg volledig gelijk getrokken. Examencommissie en secretariaat controleren nauwgezet of aan alle voorwaarden is voldaan vóórdat de leerling aan het CE begint. Het is ergens ook wel weer fijn om te weten dat zo’n 7.000 leraren geschiedenis in het vo van hun klaslokaal geen strijdtoneel kunnen maken waar zij hun eigenaardige persoonlijke politieke of culturele opvattingen als uitgangspunt nemen voor de lesinrichting. Maar toch wringt er iets. Zijn onze leerlingen, vers na het examen, ongedurig en hoopvol, klaar voor de grote reis naar later? Of kweken we risicoloze generaties die perfect doen wat van ze verlangd wordt? 

Zo erg is het gelukkig niet, maar het raakt wel aan een dilemma: kiezen we voor avontuurlijk onderwijs, of een enkeltje eindexamen? Ik vraag me wel eens af hoe schoolleiding, leraren en leerlingen hierover denken, maar ergens weet ik het al: we willen relevant, argumentatief, multiperspectief onderwijs, geen reproductief ‘triviafestijn’. Wel graag van betrouwbare kwaliteit. Zou het misschien allebei mogelijk zijn, zowel het kennen als kunnen? Dat we ontzagwekkende hoeveelheden kennis over onze leerlingen uitstorten, maar dat we ze ook leren gedurfde analyses te maken van diverse historische uitdagingen?

In de huidige examenprogramma’s geschiedenis voor het vmbo, havo en vwo is het betrekkelijk eenvoudig om naast de verplichte (school-)examenstof, de beschikbare vrije ruimte in te richten met schooleigen thema’s. Of juist met uitgekiende, eindeloze examenvoorbereiding. De examenprogramma’s nodigen van zichzelf niet uit tot het ontwerpen van onderscheidend onderwijs, want de eindtermen zijn niet of nauwelijks uitgewerkt. Met als gevolg richtingloos en zoutloos geschiedenisonderwijs. Dat is jammer voor de leerling, maar wellicht een uitkomst voor de startende leraar die liever methodegestuurd werkt. En ook voor de ervaren rot die de lessen verrijkt met zelfgekozen verdieping. 

De subcommissie geschiedenis heeft gediscussieerd over dit vraagstuk. We hebben een uitweg gevonden, zonder te streven naar een complete metamorfose van ons geschiedenisonderwijs. Of je nou op vmbo of vwo zit, ongeacht je achtergrond, geschiedenis is van iedereen. We ontwerpen betekenisvolle examenprogramma’s die geschiedenis voor elke leerling boeiend en nuttig maken, en ja, ook voor de leraar… Waarin de vraag soms belangrijker is dan het antwoord, zonder het belang van kennis uit het oog te verliezen. Waarin aansprekende eindtermen zijn vastgelegd die vakleraren, examenmakers en ontwerpers van lesmethodes de ruimte biedt voor eigen invulling. Dus: kleurrijke geschiedenis in zowel het schoolexamen als het centraal schriftelijk examen.

De actualisatie van de nieuwe examenprogramma’s geschiedenis voor alle leerwegen krijgt gestalte, hou er vast rekening mee met de brugklassers dit schooljaar, die straks het nieuwe examen geschiedenis zullen maken.